Hành Trình 5 Năm Học Lại Kỹ Năng Sơ Đẳng Nhất: Lắng Nghe

Bạn có phải là một người biết lắng nghe không? Tôi đã từng nghĩ mình là chuyên gia, cho đến khi cuộc sống thẳng tay "vả" cho tôi vài cú thật đau.

Ngày đẹp trời không mưa, tôi muốn chia sẻ về một kỹ năng mà tất cả chúng ta đều nghĩ mình có, nhưng phần lớn lại thực hành rất tệ: Lắng nghe. Đây không phải là một bài giảng sáo rỗng, mà là hành trình của chính tôi, một hành trình bắt đầu từ sự tự mãn và dẫn lối bởi những thất bại.

Cú Sốc Đầu Tiên: "Nói Chuyện Với Mày, Tao Muốn Đấm Vào Mặt Mày!"

Đó là câu nói thẳng thừng từ người anh làm chung ở Singapore. Khi ấy, tôi đang ở đỉnh cao của sự tự tin. Trong công việc, tôi là một người giải quyết vấn đề hiệu quả. Sếp nói, tôi hiểu; đồng nghiệp gặp khó, tôi có giải pháp. Tôi luôn cho rằng mình lắng nghe rất tốt, vì tôi "hiểu" được vấn đề và xử lý nó gọn gàng. Tôi nhầm. Vế đầu của việc lắng nghe là "tiếp nhận thông tin", nhưng vế sau quan trọng hơn rất nhiều thì tôi lại hoàn toàn bỏ lỡ.

Sự tự mãn đó theo tôi về Việt Nam. Lần đầu khởi nghiệp, va chạm và giao tiếp nhiều hơn với đủ mọi người, tôi bắt đầu cảm thấy có gì đó "sai sai". Những cuộc đối thoại của tôi thường kết thúc trong sự khó xử hoặc không đi đến đâu. Tôi nhận ra, hình như khả năng lắng nghe của mình chỉ tồn tại trong môi trường công việc rạch ròi, nơi mục tiêu là "giải quyết vấn đề" chứ không phải "kết nối con người".

Những Bài Học Đắt Giá: Từ Đôi Giày Sai Chỗ Đến Một Cuộc Tình Tan Vỡ

Những ngày COVID-19 giãn cách, tôi tìm đến những quyển sách về "Active Listening" (Lắng nghe chủ động). Nhưng càng đọc, tôi càng thấy chúng lý thuyết suông, vì tôi nghĩ: "Mấy cái này mình làm tốt cả rồi mà."

Cho đến khi tôi đọc được câu chuyện ngụ ngôn về cặp vợ chồng và đôi giày: Khi cô vợ đi làm về, mệt mỏi và bực bội, thấy đôi giày của chồng vứt bừa bãi.

• Người lắng nghe CẤP 1 (Phản ứng): Sẽ cằn nhằn, chửi lại. Và một cuộc đại chiến bùng nổ từ việc cỏn con.
• Người lắng nghe CẤP 2 (Hành động): Sẽ im lặng dọn dẹp đôi giày cho gọn gàng. Vấn đề được giải quyết, nhưng cảm xúc bị bỏ quên.
• Người lắng nghe CẤP 3 (Thấu cảm): Sẽ dọn dẹp đôi giày, và 15 phút sau, đến bên cạnh vợ, nhẹ nhàng hỏi: "Ngày hôm nay ở công ty có chuyện gì làm em không vui à?"

Đọc đến đây, tôi tự mãn vỗ đùi: "Mình chính là anh chồng thứ ba rồi còn gì!". Tôi tự tin rằng mình có khả năng nhìn thấu cảm xúc của người khác.

Nhưng bài học đau đớn và sâu sắc nhất lại đến từ một cuộc chia tay. Khi những mảnh vỡ của mối tình còn nóng hổi, một câu nói của người yêu cũ cứa vào tâm trí tôi: "Những lúc em khóc, những lúc em nói ra, mục đích chỉ là để anh lắng nghe em thôi, chứ không cần anh giải thích hay đưa ra giải pháp gì cả."

Khoảnh khắc đó, tôi vỡ lẽ. Tôi đã sai. Hoàn toàn sai. Tôi nhận ra mình chưa bao giờ thực sự biết lắng nghe. Tôi là anh chồng thứ hai, hoặc tệ hơn, là sự kết hợp giữa người thứ hai và người thứ nhất. Tôi dọn dẹp "vấn đề" (những lời phàn nàn) bằng cách đưa ra giải pháp, hoặc tệ hơn là phản bác lại để chứng tỏ mình đúng. Tôi chưa bao giờ thực sự ngồi xuống và lắng nghe "cảm xúc" đằng sau những lời nói đó. Tôi chỉ nghe "sự việc", chứ không nghe "con người".

Cuộc Cách Mạng Từ Bên Trong: Giao Tiếp Bất Bạo Động Và Nghệ Thuật Im Lặng

Cú sốc tình cảm đó đã đẩy tôi vào hành trình học lại từ đầu. Và quyển sách thay đổi cuộc đời tôi chính là "Non-Violent Communication" (Giao tiếp Bất bạo động). Nó giúp tôi hiểu ra một sự thật trần trụi: Bản năng của con người là chỉ muốn nói, muốn thể hiện, muốn chứng tỏ. Việc lắng nghe thật sự đi ngược lại với bản năng đó.

Từ đó, tôi bắt đầu một quá trình "thực tập" lắng nghe một cách nghiêm túc. Đó là một cuộc chiến nội tâm đầy mệt mỏi:

1. Tập Từ Bỏ Phán Xét: Đây là bước khó nhất. Khi nghe ai đó tâm sự, bộ não tôi tự động nhảy số: "Sao ngốc vậy?", "Làm thế là sai rồi", "Phải làm thế này mới đúng"... Tôi phải học cách nhận diện và dập tắt những dòng suy nghĩ phán xét đó ngay lập tức để tạo ra một không gian an toàn cho người đối diện.
2. Thay "Anh Hiểu Rồi" Bằng "Paraphrasing": Trước đây, "Anh hiểu rồi" là câu cửa miệng của tôi để kết thúc câu chuyện và ra hiệu "tôi đã nắm vấn đề, để tôi giải quyết". Bây giờ, tôi thay thế nó bằng kỹ thuật diễn giải lại (paraphrasing). Tôi cố gắng nói lại cảm xúc và suy nghĩ của đối phương theo cách hiểu của mình. Ví dụ:
   • Thay vì nói: "Anh hiểu rồi."
   • Tôi sẽ nói: "Vậy có phải em đang cảm thấy rất tổn thương và bất công khi sếp đối xử như vậy không?" hoặc "Nghe có vẻ như bạn đang rất áp lực và cảm thấy bế tắc với định hướng sắp tới."
   • Tôi hay nói “Ý của em là”, hoặc khi làm việc với khách hàng, tôi hay chỉ các bạn cần nói “có phải anh muốn…..”
3. Tập Trung 100% Năng Lượng Vào Người Khác: Lắng nghe đúng nghĩa vô cùng mệt mỏi. Nó đòi hỏi bạn phải dẹp bỏ hoàn toàn cái tôi, những suy nghĩ cá nhân, những lo toan của mình để tập trung toàn bộ năng lượng và sự chú ý vào thế giới nội tâm của người kia. Cảm giác như bạn đang cho đi một phần năng lượng sống của mình vậy.

Giá Trị Của 5 Năm Thực Hành: Món Quà Vô Giá Của Sự Kết Nối

Sau một năm, tôi thấy sự thay đổi rõ rệt. Khi bạn thân tâm sự chuyện thất tình, thay vì lao vào cho lời khuyên như trước, tôi chỉ ngồi im, lắng nghe và phản chiếu lại cảm xúc của nó: "Mày hẳn đã đau lòng lắm". Chỉ vậy thôi. Dần dần, những người bạn vốn khép kín lại cởi mở với tôi hơn bao giờ hết. Họ tìm đến tôi không phải để có câu trả lời, mà để có một người thực sự "nghe" họ.

Đến nay đã 5 năm, hành trình này vẫn tiếp diễn mỗi ngày. Tôi nhận ra đại đa số chúng ta vẫn đang sống trong một thế giới "ồn ào" bởi chính tiếng nói của bản thân mà bỏ lỡ âm thanh của sự kết nối. Học lắng nghe rất khó, rất mệt, nhưng giá trị nó mang lại thì lớn hơn gấp bội. Nó cứu vãn các mối quan hệ, hàn gắn những vết thương, và quan trọng nhất, nó giúp chính tôi trở thành một người sâu sắc và thấu cảm hơn.

Tôi may mắn vì đã được "dạy" lại bài học này, dù phải trả giá bằng những mất mát. Hy vọng hành trình của tôi có thể giúp ai đó nhận ra, đôi khi món quà quý giá nhất bạn có thể trao cho người khác, chỉ đơn giản là sự im lặng và một đôi tai biết lắng nghe thật sự.