Cũng đã lâu lắm rồi mình mới viết lại blog, hơn 5 tháng. Có lẽ cuộc sống cứ cuốn đi, nhưng hôm nay có vài chủ đề khiến mình phải dừng lại, hít một hơi thật sâu và ghi lại đôi chút.
Hôm nay mình có gặp một người bạn. Cậu ấy có chút tự trách bản thân khi cho con đi học, không may con bạn mình lại lây bệnh từ một bạn khác trong lớp. Với cương vị của một người bố, cậu ấy tự dằn vặt: "Tại sao mình lại để con vào một tình huống có rủi ro như vậy?"
Lòng mình cũng chùng xuống theo nỗi lo của bạn. Và nó làm mình chợt nhớ lại câu chuyện 30 năm về trước.
Ngày đó, khi mình mới 2 tháng tuổi, mình đã vô tình đạp vào nước nóng rồi bị bỏng. Đến bây giờ, vết sẹo đó vẫn còn ở chân mình. Và cũng đến bây giờ, sau 30 năm, mẹ mình vẫn tự trách bản thân tại sao ngày đó lại sơ ý đến như vậy.
Nỗi lo sợ con bị tổn thương và sự dằn vặt của cha mẹ dường như là một vòng lặp không hồi kết. Nỗi sợ của mẹ mình 30 năm trước là cái phích nước sôi – một mối nguy hiểm hữu hình. Nỗi sợ của bạn mình hôm nay là một con virus vô hình trong không khí. Cùng một nỗi lo, nhưng bối cảnh đã khác đi rất nhiều.
Câu chuyện của bạn mình chưa dừng lại ở đó. Sáng hôm sau, cậu ấy đưa con về nhà ông bà ngoại để "lánh dịch", nhưng lại mang theo một nỗi băn khoăn mới: Liệu về ở với ông bà, được cưng chiều hết mực, con mình có hư không?
Là một người bố, cậu ấy thấy rõ việc nuông chiều quá sẽ khiến con ỷ lại. Nhưng cậu cũng hiểu, nếu mình quá nghiêm khắc, con sẽ dần nhút nhát và thu mình lại.
Những suy nghĩ đó cứ luẩn quẩn trong đầu: "Đâu mới thực sự là một môi trường phù hợp nhất cho con mình phát triển đây?"
Những băn khoăn của bạn tôi cũng chính là băn khoăn của cả thế hệ chúng ta. Chúng ta là thế hệ bản lề, đứng giữa hai thế giới. Chúng ta nhìn về quá khứ và thấy suy nghĩ của mình đã khác xa với ba mẹ. Ba mẹ chúng ta lớn lên trong thời đại mà "đúng-sai" rõ ràng, mục tiêu là "đủ ăn, đủ mặc". Chúng ta lớn lên trong thời đại của Internet, của cơ hội, và mục tiêu là "được là chính mình".
Và rồi chúng ta nhìn về tương lai, nơi con cái chúng ta sẽ sống, và chúng ta nhận ra: Thời đại của chúng sẽ khác hoàn toàn với thời đại của chúng ta.
Chúng ta không thể dạy con cách sống trong một thế giới mà chính chúng ta còn không thể hình dung. Chúng ta không thể đưa cho con một tấm bản đồ cho một vùng đất chưa được vẽ ra. Chúng ta không biết công việc nào sẽ biến mất, kỹ năng nào sẽ lên ngôi, AI sẽ thay đổi mọi thứ ra sao.
Khi những tấm bản đồ cũ đã vô dụng, chúng ta phải đưa cho con một thứ khác. Một chiếc la bàn nội tâm.
Điều này dẫn mình đến một câu nói mà 2 tháng trước, khi nghe được, mình đã "nổi da gà":
“Quyền được là chính mình, một cách trọn vẹn và bình yên.”
Mình tự hỏi, có bao nhiêu đứa trẻ trong chúng ta thực sự được lớn lên với cái quyền cơ bản đó? Một cuộc đời trọn vẹn, bình yên, không phải gánh trên vai bất cứ kỳ vọng nào của cha mẹ. Và liệu chúng ta, với tư cách là cha mẹ, có thể tạo ra một môi trường như vậy cho con mình không?
Mình nhớ trong cuốn "Cha mẹ độc hại" (Toxic Parents), tác giả có phân tích rằng những khiếm khuyết tâm lý của chúng ta ở tuổi trưởng thành – sự thiếu tự tin, nhu cầu phải luôn thể hiện mình để được công nhận – đều là hành lý của tuổi thơ. Đó là những thứ đáng lẽ phải ở lại quá khứ, nhưng chúng ta lại không cách nào bỏ nó xuống được.
Hay như trong "Ngài Cóc đi gặp bác sĩ tâm lý", chúng ta thấy rõ hành trình ngài Cóc phải vật lộn để chữa trị và chấp nhận những tổn thương của mình. Chúng ta, ai cũng mang những tổn thương và cũng cần một hành trình chữa lành như vậy.
Vậy thì, quay lại câu hỏi ban đầu: Môi trường nào để con có thể phát triển "Quyền được là chính mình"?
Cá nhân mình nghĩ, chúng ta không thể tạo ra một "môi trường trong suốt" hay một "bong bóng an toàn" tuyệt đối cho con. Điều đó là bất khả thi, nhất là khi chúng ta đang sống trong một môi trường mà sự độc hại lan truyền nhanh chưa từng có. Bạn có thể cấm con về khuya, nhưng bạn không thể cấm con chơi với những đứa bạn cùng tuổi. Con cái nên thuộc về thế hệ của chúng.
Thay vì cố gắng xây một bức tường bao bọc, có lẽ chúng ta nên tập trung trao cho con hai kỹ năng cốt lõi. Chỉ hai thôi, nhưng đó lại là hai kỹ năng xa xỉ nhất trong thời đại này:
1. Khả năng tự đưa ra quyết định. 2. Khả năng tự chịu trách nhiệm với quyết định đó.
Nghe đơn giản, nhưng hãy nhìn vào cuộc sống hiện tại. Chúng ta đang sống trong thời đại của sự chú ý. Mọi thuật toán, mọi nền tảng đều đang cố gắng giành giật từng 0.1 giây của chúng ta. Chúng được thiết kế để hiểu chúng ta hơn chính chúng ta, để điều hướng chúng ta đến những lựa chọn mà chúng ta tưởng là của mình.
Trong một thế giới ồn ào đến vậy, khả năng dừng lại, ngắt kết nối, lắng nghe tiếng nói bên trong và tự mình đưa ra một quyết định độc lập đã trở thành một siêu năng lực. Đó là bài toán về lý trí, bản lĩnh và tư duy phản biện.
Và kỹ năng thứ hai còn khó hơn: tự chịu trách nhiệm. Không phải là bị trừng phạt. Mà là dám đối diện với kết quả, với cảm xúc của chính mình. Dám chấp nhận mình đã sai, đã thất vọng, đã tổn thương, và rồi học từ chính cảm xúc đó mà không đổ lỗi cho ai khác. Đó là bài toán của trái tim, của trí tuệ cảm xúc và lòng dũng cảm.
Đó là hai kỹ năng căn bản nhất, mà dù thế giới có thay đổi ra sao, AI có thông minh thế nào, thì chúng vẫn là cốt lõi của một con người tự do.
Và có lẽ, để làm được điều đó, để dám trao cho con những kỹ năng đó, bản thân chúng ta trước hết phải chấp nhận 3 sự thật "tầm thường" mà mình rất tâm đắc khi đọc được ở đâu đó:
1. Cha mẹ chúng ta cũng chỉ là người tầm thường. Đây thường là sự thật đầu tiên chúng ta nhận ra. Nó đến vào khoảng năm 5-6 tuổi, khi nhận thức đủ lớn để ta hiểu rằng bố mình không phải là một siêu nhân thực sự có thể giải quyết mọi vấn đề.
2. Và con cái chúng ta, rất có thể, cũng sẽ là người tầm thường. Chúng có thể sẽ không trở thành thiên tài, không làm rạng danh gia tộc, không phải là phiên bản tốt hơn của chúng ta. Chấp nhận điều này là hành động của tình yêu thương vô điều kiện. Nó giải thoát con khỏi gánh nặng của kỳ vọng. Và đây có lẽ là điều khó chấp nhận nhất. Chúng ta có thể dễ dàng chấp nhận quá khứ (cha mẹ), nhưng con cái là tương lai, là niềm hy vọng cho một thế hệ mới. Từ bỏ kỳ vọng vào tương lai đó là một hành động vô cùng can đảm.
3. Bản thân chúng ta cũng là người tầm thường. Chúng ta không hoàn hảo, chúng ta đầy mâu thuẫn, chúng ta cũng sai lầm. Chấp nhận điều này để chúng ta trút bỏ áp lực phải trở thành một "bậc cha mẹ hoàn hảo" và cho phép mình được sống thật. Chúng ta không hoàn hảo, và ai cũng vậy. Đó là chấp nhận "sự hoàn hảo của việc không hoàn hảo". Xưa mình rất thích câu: "Tôi bình thường nhưng không tầm thường". Giờ thì mình thấy, chấp nhận bản thân cũng tầm thường thôi, lại là một sự giải thoát.
Và trở thành một người bình thường thì sao?
Một người bình thường biết mình muốn gì, dám lựa chọn và dám chịu trách nhiệm với cuộc đời mình. Một người bình thường biết cách yêu thương trọn vẹn và sống bình yên giữa sóng gió.
Đó chẳng phải là một cuộc đời phi thường hay sao?
Thời đại của chúng ta đang thay đổi. Thời đại của con chúng ta sẽ thay đổi còn khủng khiếp hơn. Chúng ta không thể nắm tay con đi hết con đường. Nhưng chúng ta có thể trang bị cho con chiếc la bàn nội tâm.
Hãy cho con được “Quyền được là chính mình, một cách trọn vẹn và bình yên” giữa thời đại của chính chúng. Mà nếu bạn không dạy được thì cũng đừng tước đi những kỹ năng của chúng.
Để một ngày khi tất cả kết thúc, cả chúng ta và con cái đều có thể tự hào rằng, mình đã thực sự trải nghiệm cuộc đời này, một cách trọn vẹn.
Để làm được tất cả những điều này, chúng ta cần học kỹ năng lắng nghe, một cách nghiêm túc.
Leave a comment
Your email address will not be published. Required fields are marked *
